Đó là một câu hỏi cực kỳ nghiêm túc mà mình đã tự hỏi mình 12 năm trước khi bắt đầu bước vào đại học; và sau vô số cuộc phỏng vấn sinh viên mới ra trường, có vui và có buồn, mình nghĩ mình nên chia sẻ lại với những ai cần câu trả lời vài suy nghĩ nhỏ hẹp của bản thân.
Một sai lầm vô cùng tai hại mà rất nhiều bạn trẻ Việt Nam mắc phải khi mới bước vào trường Đại học đó là nghĩ: thời sinh viên rất nhàn. Tại sao khi ra trường, có bạn phát triển nhanh chóng; nhưng cũng có bạn loay hoay, lận đận mãi vẫn chưa tìm được hướng đi đúng cho bản thân? Bỏ qua yếu tố “nhà mặt phố – bố làm to” và IQ – EQ gì đó, thì phần lớn sự khác biệt nằm ở cách các bạn đã “đầu tư” thời sinh viên của mình như thế nào? Thời sinh viên của bạn càng nhàn, thì quãng đời phía sau của bạn sẽ càng “nhạt”. Người ta hay nói “cậu ta sống một cuộc đời nhàn nhạt” là vậy – mọi từ ngữ đều ẩn chứa logic thú vị của cuộc sống.
1. Sinh viên là thời kỳ vàng để “đầu tư”. Sinh viên hay được mặc định là nghèo, nhưng thời gian chính là một dạng vốn, chẳng khác gì tiền mặt. Và sinh viên thì giàu cái này. Nếu bạn đầu tư nó vào hoạt động có ích, nó sinh lời cho bạn bằng những kiến thức và trải nghiệm mới, và cả tiền nữa (nếu bạn lao động). Nếu bạn đầu tư nó vào hoạt động vô bổ, nó làm bạn tổn thất đấy vì loại vốn này đặc biệt, mất là mất hẳn, không lấy lại được. Nếu bạn không chịu đầu tư, bạn chậm phát triển. Ráng chịu! Chuyện ngủ hai giấc hoặc chơi ba ván game online hết veo 4 năm đại học là hoàn toàn có thật! Rất nhiều trong số 200.000 tân cử nhân thất nghiệp năm 2017 sẵn sàng chứng thực điều này. Sinh viên được coi là đối tượng được xã hội quan tâm với đủ thứ ưu đãi, áp lực sinh tồn với phần đông chưa cao do ở Việt Nam, phần lớn sinh viên vẫn được bố mẹ bế và cho bú đều đặn bằng những lệnh chuyển tiền. Lại đang ở thời kỳ sung sức nhất cả về sức khoẻ cũng như khả năng hấp thu cái mới, nếu bây giờ bạn không đầu tư, bao giờ bạn định khôn lớn?
2. Món sinh viên cần ăn nhất là gì? Ăn “hành”. Càng ăn hành sớm và ăn hành nhiều, bạn càng sớm nên người. Thay vì thời gian rảnh rỗi ngoài giờ học ngồi xem anh kia cặp với chị này thì hãy xông ra ngoài và năn nỉ người ta hãy “bóc lột” mình đi! Đừng sợ bị bóc lột, mà hãy biết sợ nếu mình không có gì để người ta bóc lột! Bị “bóc lột” càng sớm, càng thậm tệ, bạn sẽ thấy mình càng giá trị, và cái giá trị nhất đối với sinh viên là hiểu được một điều giản dị: Đời không phải là mơ, và amateur là chết! Bạn đi phục vụ part-time ở quán lẩu được 15k/ giờ thì đừng nghĩ đơn giản là chủ quán trả cho bạn 15k/h vì công sức lao động mà hãy nghĩ rằng chính là bạn đang trả cho chủ quán 15k/h để được học thực hành các môn: thế nào là thao tác đa nhiệm (multi-task handling) và làm việc nhóm dưới áp lực (teamwork under pressure). Mấy ông bà chủ dù có tệ đến mấy nhưng họ đều là thầy cả đấy, họ sẽ vô tình dạy bạn những điều mà ở nhà trường, các thầy cô dù có cố tình cũng không dạy được.
3. Vô tư, nhiệt huyết nhưng đừng để bị lợi dụng! Ai cần ném đá thì nhặt đá lên chuẩn bị đi, nhưng mình vẫn cực kỳ tin tưởng rằng: sinh viên chưa phải thời kỳ thích hợp để cống hiến cho xã hội. Bởi vì muốn cống hiến, bạn phải hoàn thiện bản thân trước tiên và có những giá trị phù hợp mà xã hội cần. Tình nguyện là rất tốt, nhưng giữa trưa nắng ra đứng phân luồng giao thông hoặc đứng nắm tay nhau làm hàng rào người thay cho 1 sợi dây thừng là……rất dốt. Đó trước hết là nhiệm vụ của lực lượng cảnh sát giao thông và thanh niên xung phong – những người được trả lương để làm công việc đó. Còn bạn được bố mẹ nuôi trước hết là để…… đi học và ngày nào đó độc lập bước vào đời.
4. Hãy “đầu tư” khôn ngoan và có chọn lọc. Một vốn kiến thức toàn diện khác rất xa với một bảng điểm toàn diện. Khi phỏng vấn, rất nhiều bạn không vượt qua được câu hỏi của mình: vì sao điểm các môn chính trị bắt buộc của em lại cao hơn rất nhiều môn chuyên ngành? Và mình thì coi ứng viên đó là “không biết lựa chọn trọng tâm và sắp xếp thứ tự ưu tiên” – yếu tố tối quan trọng khi đi làm bất cứ công việc gì. Hệ thống giáo dục đại học của nước ta có tiếng là nhiều môn vô bổ, bạn có nhận ra điều đó hay không và dám chiến đấu với bệnh thành tích hay không là tuỳ ở bạn. Hãy xác định môn nào là “core” (bắt buộc) – môn nào là “optional” (tuỳ chọn) để đầu tư thời gian và sức lực tương ứng với nó. Bản thân mình đã chọn chỉ học đủ để đạt điểm qua với tất cả những môn mà nghĩ rằng “không quan trọng” (useless) và dùng thời gian của các môn đó lên thư viện học môn khác hoặc làm việc khác cần thiết hơn. Nếu người ta trả tiền cho bạn như một cử nhân tiếng Anh, tức là người ta muốn những bản dịch ra hồn hơn là muốn bị hết hồn vì kiến thức “triết học Mác Tem” uyên bác của bạn kèm theo những bản dịch tồi tệ.
5. Nghĩ lớn nhưng làm nhỏ trước. Bố mình hay hỏi: “Đố con tờ 100đ có giá trị nhất khi nào?”. Và câu trả lời là: “Đó là khi con đang có, 999.999.900đ. Thiếu đi 100đ – mơ đi mà thành tỷ phú.” Thật vậy, mọi điều vĩ đại đều bắt nguồn từ những cái nhỏ nhoi không ngờ. Một điều khá buồn cười là phần đông sinh viên Việt Nam rất mê đọc sách self-help, loại sách cung cấp ít kiến thức nhưng nhiều động lực (motivation). Vậy thời sinh viên mà còn thiếu động lực thì bao giờ mới thừa? Nhiều bạn bây giờ nghĩ lớn quá, toàn nghĩ đến chuyện làm ra triệu đô mà bỏ qua giai đoạn kiếm được triệu đồng. Đừng quên, dù có là Big Data thì đơn vị cơ bản vẫn là kilobyte (kb). Hãy chịu khó làm những con kiến chuyên nghiệp trước khi tính chuyện thịt mấy con boi. Một trong những câu hỏi tuyển dụng ưa thích của mình là: “4 năm đại học, ngoài học, em làm được cái gì?”. Mình thích một bạn có bảng điểm khá hoặc vừa phải nhưng có 1- 2 năm làm bán thời gian ở một cửa hàng tiện lợi hơn là một bạn bảng điểm toàn giỏi nhưng chưa-từng-làm-một- cái- gì. Vì ít nhất, bạn đi làm thêm kia, ngoài kiến thức đã giao tiếp với nhiều người và có nhiều thực tế cuộc sống hơn một người chỉ biết học. Đừng đùa, điều đó rất quan trọng!
Và sau cùng, hãy biết yêu thiết tha tuổi trẻ và sống có trách nhiệm những tháng năm rực rỡ của chính mình, các bạn sẽ thấy mỗi ngày qua đi giá trị biết nhường nào….
